Những yếu tố thúc đẩy phát triển điện hạt nhân trong bối cảnh hiện nay

Điện hạt nhân đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an ninh năng lượng và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Với khả năng cung cấp nguồn năng lượng ổn định, không phát thải khí nhà kính trong quá trình vận hành, điện hạt nhân trở thành giải pháp thiết yếu để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050. Khi nhu cầu năng lượng toàn cầu gia tăng, điện hạt nhân góp phần đa dạng hóa nguồn cung, giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đồng thời tăng cường sự bền vững trong hệ thống năng lượng.

Biến đổi khí hậu, khí thải carbon và mục tiêu Net Zero

Tại COP28, hơn 20 quốc gia cam kết tăng gấp ba công suất năng lượng hạt nhân từ 2020 đến 2050, nhằm đạt mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050 và giới hạn nhiệt độ tăng không quá 1,5°C. Năng lượng hạt nhân được coi là nguồn năng lượng sạch quan trọng, giúp giảm phát thải khí CO₂. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho biết năng lượng hạt nhân đã giúp tránh gần 2,5 tỷ tấn CO₂ mỗi năm, đóng góp khoảng 10% sản lượng điện toàn cầu. Quá trình phân hạch hạt nhân không phát thải khí nhà kính, mang lại năng lượng ổn định và hiệu quả cao, làm giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Năng lượng hạt nhân không chỉ sản xuất điện mà còn hỗ trợ các ngành công nghiệp khó giảm carbon như sản xuất hydro và nhiệt công nghiệp. Các lò phản ứng nhiệt độ cao (HTGR) và muối nóng chảy cung cấp nhiệt sạch cho công nghiệp, thay thế nhiên liệu hóa thạch. Năng lượng hạt nhân cung cấp điện nền ổn định 24/7, không phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, giúp bảo đảm sự bền vững của lưới điện, đặc biệt ở khu vực thiếu năng lượng tái tạo.

Nhu cầu năng lượng ngày càng tăng

Nhu cầu năng lượng toàn cầu dự kiến sẽ tăng 30% vào năm 2040, do tăng trưởng dân số và phát triển kinh tế. Phần lớn sự gia tăng dân số diễn ra ở các quốc gia đang phát triển, dẫn đến nhu cầu năng lượng tăng mạnh. Năng lượng hạt nhân là giải pháp quan trọng để đáp ứng nhu cầu này, đặc biệt cho các quốc gia thiếu tài nguyên nội địa hoặc chưa có đủ cơ sở hạ tầng năng lượng tái tạo. Các nước như Trung Quốc, Ấn Độ và UAE đã đầu tư mạnh vào năng lượng hạt nhân như một phần của chiến lược phát triển bền vững, chứng minh năng lượng hạt nhân có thể bổ sung quá trình chuyển đổi năng lượng và giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

An ninh năng lượng

An ninh năng lượng ngày càng quan trọng trong bối cảnh nhu cầu tăng và tình hình địa chính trị phức tạp. Năng lượng hạt nhân giúp giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, đặc biệt đối với các quốc gia thiếu tài nguyên như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước châu Âu. Sự bất ổn tại các khu vực sản xuất dầu lớn có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng năng lượng, khiến năng lượng hạt nhân trở thành giải pháp thay thế bền vững. Uranium, nguyên liệu cho năng lượng hạt nhân, có nguồn cung đa dạng và có thể tái chế, giúp các quốc gia duy trì ổn định nguồn cung điện.

Năng lượng hạt nhân cung cấp điện ổn định, không phụ thuộc vào thời tiết như năng lượng tái tạo. Các lò phản ứng hạt nhân có tuổi thọ dài, giúp bảo đảm an ninh năng lượng lâu dài, trong khi các nhà máy nhiên liệu hóa thạch có thể gặp khó khăn do biến động giá và áp lực giảm phát thải carbon. Đầu tư vào năng lượng hạt nhân giúp giảm tác động của các cú sốc bên ngoài và tăng cường tự chủ năng lượng, là giải pháp chiến lược giúp bảo đảm an ninh năng lượng và phát triển bền vững.

Lợi ích kinh tế

Điện hạt nhân, một nguồn năng lượng phát thải ít carbon, mang lại nhiều lợi ích kinh tế đáng kể. Theo nghiên cứu của NEA (Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Quốc tế) năm 2020, điện hạt nhân có giá phát điện thấp nhất trong tất cả các loại hình phát điện carbon thấp. Các nhà máy thủy điện lớn có thể có giá phát điện tương đương, nhưng lại phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên của từng quốc gia. Khi các nhà máy điện hạt nhân đã được vận hành lâu dài, việc kéo dài thời gian sử dụng so với thiết kế sẽ khiến giá điện trở nên rất cạnh tranh. Đây không chỉ là loại phát điện có giá thấp nhất trong các công nghệ phát điện ít carbon, mà còn trong toàn bộ các loại hình phát điện trên thế giới.

Ngoài việc cung cấp điện giá rẻ, năng lượng hạt nhân còn mang lại nhiều lợi ích về việc làm và công nghệ. Việc xây dựng, vận hành và bảo trì các nhà máy điện hạt nhân yêu cầu nguồn lực lao động chất lượng cao, bao gồm các kỹ sư, kỹ thuật viên và nhà khoa học. Những nhà máy này tạo ra hàng nghìn việc làm trực tiếp và thúc đẩy chuỗi cung ứng công nghiệp, sản xuất linh kiện và phát triển công nghệ mới. Các lĩnh vực giáo dục STEM, nghiên cứu và phát triển (NC&PT) cũng hưởng lợi từ ngành năng lượng hạt nhân, góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững.

Một lợi ích khác của năng lượng hạt nhân là khả năng ổn định chi phí năng lượng trong dài hạn. Mặc dù chi phí xây dựng ban đầu cao, chi phí vận hành và bảo trì lại thấp hơn so với các nguồn năng lượng hóa thạch. Uranium, nhiên liệu cho các lò phản ứng hạt nhân, ít bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường so với dầu mỏ và khí đốt, giúp duy trì giá điện ổn định. Điều này giúp các quốc gia bảo vệ nền kinh tế khỏi sự gia tăng giá nhiên liệu hóa thạch và bảo đảm nguồn điện đáng tin cậy trong nhiều thập kỷ.

Lợi ích chiến lược và chính trị

Năng lượng hạt nhân không chỉ giúp bảo đảm an ninh năng lượng và ổn định kinh tế, mà còn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược chính trị và địa chính trị. Đối với nhiều quốc gia, sở hữu công nghệ năng lượng hạt nhân không chỉ giúp nâng cao vị thế quốc gia mà còn tăng cường ảnh hưởng địa chính trị. Khi thế giới chuyển sang sử dụng các nguồn năng lượng sạch hơn và nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch ngày càng giảm, năng lượng hạt nhân mang lại lợi thế rõ ràng cho các quốc gia trong việc bảo vệ an ninh năng lượng và gia tăng ảnh hưởng quốc tế.

Các quốc gia có năng lực hạt nhân tiên tiến như Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc và Pháp sử dụng chương trình năng lượng hạt nhân như một công cụ để khẳng định vị thế lãnh đạo trong công nghệ và gia tăng ảnh hưởng địa chính trị. Việc phát triển và duy trì một chương trình năng lượng hạt nhân vững mạnh không chỉ thể hiện năng lực khoa học và công nghệ, mà còn giúp quốc gia đó trở thành một trong những trung tâm công nghệ cao và nghiên cứu phát triển. Đối với các nền kinh tế mới nổi, việc xây dựng năng lực hạt nhân có thể là một phương thức để đạt được uy tín quốc tế và củng cố ảnh hưởng của mình.

Năng lượng hạt nhân cũng giúp các quốc gia đa dạng hóa nguồn cung cấp năng lượng và giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp bên ngoài, đặc biệt là những nhà cung cấp nhiên liệu hóa thạch thường bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường và căng thẳng địa chính trị. Độc lập năng lượng từ các nhà cung cấp bên ngoài giúp nâng cao chủ quyền năng lượng của quốc gia, đồng thời tạo ra các công cụ trong các cuộc đàm phán chiến lược. Các quốc gia có năng lượng hạt nhân có khả năng hình thành chính sách năng lượng toàn cầu và xuất khẩu công nghệ, chuyên môn, cũng như thiết kế lò phản ứng, từ đó gia tăng thêm ảnh hưởng địa chính trị của mình.

Tiến bộ trong công nghệ hạt nhân: cải thiện an toàn, hiệu quả và khả năng triển khai

Năng lượng hạt nhân luôn đi đầu trong đổi mới công nghệ, với những tiến bộ liên tục trong thiết kế và khả năng vận hành lò phản ứng để làm cho nó an toàn, hiệu quả và tiết kiệm chi phí hơn. Các tiến bộ này đã giúp năng lượng hạt nhân trở thành một lựa chọn khả thi và hấp dẫn để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, đồng thời giải quyết vấn đề phát thải carbon.

Một trong những tiến bộ quan trọng trong công nghệ hạt nhân là sự phát triển của lò phản ứng nhỏ mô-đun (SMR), có thể triển khai nhanh hơn và với chi phí thấp hơn. Các lò phản ứng SMR được sản xuất sẵn tại nhà máy, sau đó vận chuyển đến địa điểm lắp đặt, giúp giảm thiểu rủi ro chậm tiến độ và chi phí vượt mức. Thời gian xây dựng nhà máy điện hạt nhân truyền thống có thể kéo dài hơn một thập kỷ, nhưng với SMR, thời gian triển khai có thể rút ngắn xuống còn 3-5 năm.

Các công nghệ nhiên liệu mới và tái chế nhiên liệu giúp giảm tiêu hao nhiên liệu và chất thải phóng xạ, đồng thời giúp tiết kiệm chi phí vận hành và bảo trì. Các vật liệu tiên tiến cũng giúp kéo dài tuổi thọ của lò phản ứng, giảm thiểu thời gian bảo trì và chi phí liên quan.

Năng lượng hạt nhân hiện nay chủ yếu sử dụng lò phản ứng nước nhẹ, bao gồm lò phản ứng nước áp lực (PWR) và lò phản ứng nước sôi (BWR). Các phiên bản nâng cấp của các lò phản ứng này, như lò phản ứng thế hệ III và III+ (EPR, AP1000, VVER-1200), cải thiện đáng kể độ an toàn nhờ hệ thống làm mát thụ động, vỏ lò bảo vệ kiên cố và giảm nguy cơ tan chảy lõi lò. Những cải tiến này không chỉ giúp nâng cao hiệu suất sử dụng nhiên liệu mà còn tối ưu hóa chi phí triển khai, tạo cơ hội lớn cho sự phát triển bền vững của ngành năng lượng hạt nhân.

Sự ủng hộ từ cộng đồng và chính sách đối với năng lượng hạt nhân

Năng lượng hạt nhân ngày càng nhận được sự ủng hộ từ cộng đồng và chính phủ nhờ nhận thức về môi trường ngày càng cao, các chính sách ưu đãi và nhu cầu chuyển đổi sang năng lượng bền vững. Năng lượng hạt nhân được xem là giải pháp quan trọng để cung cấp năng lượng ổn định với phát thải carbon thấp, góp phần giải quyết các mối lo ngại về biến đổi khí hậu và an ninh năng lượng.

Các chính phủ trên thế giới đang xây dựng các chính sách ưu đãi và hỗ trợ tài chính nhằm thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ hạt nhân tiên tiến, đồng thời tạo động lực cho quá trình chuyển đổi năng lượng. Mặc dù năng lượng hạt nhân từng bị ảnh hưởng bởi các sự cố lớn như Chernobyl và Fukushima, nhưng sự quan tâm ngày càng tăng đến năng lượng sạch đã giúp thay đổi quan điểm của công chúng.

Các tiến bộ công nghệ trong ngành năng lượng hạt nhân giúp tăng cường tính an toàn và hiệu quả, từ đó củng cố niềm tin của công chúng. Chính phủ nhiều quốc gia đã đưa ra các chính sách hỗ trợ như trợ cấp, ưu đãi thuế và tài trợ nghiên cứu dài hạn. Các quốc gia như Pháp, Trung Quốc và Ấn Độ đã tích hợp năng lượng hạt nhân vào chiến lược năng lượng dài hạn của mình, coi đây là yếu tố quan trọng để bảo đảm độc lập năng lượng.

Hợp tác quốc tế cũng ngày càng được đẩy mạnh thông qua các thỏa thuận nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và các quy định toàn cầu do IAEA giám sát, nhằm bảo đảm phát triển năng lượng hạt nhân an toàn và bền vững.

Nguồn: vista.gov.vn